معرفی فیلم بی رویا

فیلم «بی رویا»، اثری از آرین وزیردفتری، یک درام روانشناختی عمیق است که با به چالش کشیدن مفاهیم هویت و واقعیت، مخاطب را به دنیایی از تعلیق و ابهام دعوت می کند. این فیلم با بازی درخشان طناز طباطبایی و رویکرد نوآورانه خود، جایگاه ویژه ای در سینمای مستقل ایران یافته است.

فیلم «بی رویا» به واسطه ماهیت پیچیده و گیج کننده خود، اثری است که تماشاگر را به تفکر وامی دارد و پرسش های بنیادینی را درباره وجود و هویت انسانی مطرح می کند. آرین وزیردفتری در اولین تجربه کارگردانی فیلم بلند خود، با جسارت به سراغ ژانری رفته که در سینمای ایران کمتر به آن پرداخته شده است. این فیلم، با بهره گیری از عناصر تعلیق و سورئال، مخاطب را به سفری درونی در مرز باریک میان واقعیت و توهم می برد و او را با پرسش هایی عمیق درباره از دست دادن «خود» مواجه می سازد. «بی رویا» با روایت غیرخطی و اتمسفر سنگین خود، نه تنها یک تجربه سینمایی متفاوت، بلکه دعوتی است برای واکاوی لایه های پنهان ذهن انسان.

۱. اطلاعات کلیدی و عوامل ساخت

فیلم «بی رویا» نتیجه تلاش گروهی از هنرمندان و متخصصان سینما است که تحت هدایت یک کارگردان جوان و با استعداد گرد هم آمده اند تا اثری متمایز و چالش برانگیز را به سینمای ایران عرضه کنند. شناخت عوامل اصلی این فیلم، درک بهتری از فرآیند خلق و ارزش هنری آن به دست می دهد.

۱.۱. کارگردان و نویسنده: آرین وزیردفتری

آرین وزیردفتری، کارگردان و نویسنده فیلم «بی رویا»، پیش از ساخت این اثر بلند، در عرصه فیلم های کوتاه نامی برای خود دست و پا کرده بود. او فعالیت سینمایی اش را با ساخت فیلم کوتاه «هنوز نه» در سال ۱۳۹۵ آغاز کرد و سپس با «مثل بچه آدم» (۱۳۹۶) توانست توجه منتقدان و مخاطبان جدی سینما را به خود جلب کند. این فیلم های کوتاه، به خصوص «مثل بچه آدم» که جوایز متعددی را از آن خود کرد، نشان دهنده نگاه متفاوت و ذهنیت خلاق وزیردفتری در پرداختن به مضامین روانشناختی و تجربی بود. انتخاب ایده ای جسورانه و متکی بر سویه های فلسفی و روانشناختی برای اولین فیلم بلند، نشان از بلندپروازی و تعهد او به سینمایی فراتر از کلیشه های رایج دارد. وزیردفتری با این رویکرد، اثری را به تماشاگر ایرانی معرفی می کند که سابقه کمتری در تولید و مواجهه با آن در داخل کشور وجود داشته است، و این خود گواهی بر نگاه هنری خاص اوست.

۱.۲. تهیه کنندگان: سعید سعدی و هومن سیدی

تهیه کنندگان فیلم «بی رویا»، سعید سعدی و هومن سیدی، هر دو از چهره های شناخته شده در سینمای ایران هستند. سعید سعدی با سابقه طولانی در تهیه کنندگی فیلم های متعدد، تجربه ای غنی را به این پروژه افزود. حضور هومن سیدی، کارگردان و بازیگر موفق سینمای مستقل ایران، به عنوان تهیه کننده، خود نشانه ای از نگاه ویژه و حمایت از آثار متفاوت بود. سیدی که خود در فیلم هایش به مضامین عمیق روانشناختی و اجتماعی می پردازد، همکاری اش در این پروژه، پشتوانه ای معتبر برای جسارت هنری آرین وزیردفتری به شمار می رفت و به «بی رویا» کمک کرد تا در فضایی مستقل تر و با آزادی عمل بیشتری ساخته شود.

۱.۳. بازیگران اصلی و نقش ها

ترکیب بازیگران «بی رویا» با حضور چهره های توانمند سینمای ایران، نقش بسزایی در موفقیت و باورپذیری جهان ابهام آلود فیلم داشت:

• طناز طباطبایی (در نقش رویا/هانیه): عملکرد خیره کننده طناز طباطبایی در این فیلم، نقطه اوج بازیگری او محسوب می شود. او با توانایی بی نظیرش، سردرگمی، ترس و استحاله هویت کاراکتر رویا را به شکلی باورپذیر و عمیق به تصویر می کشد و تحسین گسترده منتقدان و مخاطبان را برانگیخت. نقش او در «بی رویا» یکی از برجسته ترین اجراهای سال های اخیر سینمای ایران بود.
• صابر ابر (در نقش بابک): صابر ابر با بازی آرام و در عین حال پر رمز و راز خود، به نقش همسر رویا عمق می بخشد. او در کنار طباطبایی، تنش ها و دگرگونی های رابطه زناشویی در بستر بحران هویتی را به خوبی منعکس می کند و به فضای وهم آلود فیلم اعتبار می بخشد.
• شادی کرم رودی (در نقش زیبا): شخصیت زیبا، که با بازی درخشان شادی کرم رودی جان می گیرد، نقش کاتالیزور اصلی در فرآیند دگرگونی رویا را ایفا می کند. اجرای آرام، مرموز و در عین حال نافذ کرم رودی، یکی از نقاط قوت فیلم است که به تماشاگر کمک می کند تا حس از دست دادن واقعیت را به شکلی ملموس تجربه کند.

۱.۴. سال تولید و اکران

«بی رویا» محصول سال ۱۴۰۰ است و برای اولین بار در چهلمین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد. با این حال، اکران عمومی آن با حواشی متعددی روبرو شد. فیلم به مدت دو سال در نوبت اکران قرار داشت و در نهایت، به دلیل عدم فراهم شدن شرایط اکران رسمی، نسخه با کیفیت آن به شکل غیرقانونی در سایت های دانلود فیلم و کانال های تلگرامی منتشر شد. این اتفاق، اگرچه تلخ و ناگوار بود، اما سبب شد فیلم به سرعت در دسترس عموم قرار گرفته و بحث های فراوانی را در پی داشته باشد. این حواشی حتی به تغییراتی در روایت اولیه فیلم (به ویژه در مورد فرضیه اسکیزوفرنی) منجر شد که در نسخه های منتشر شده دیده نمی شود، و این خود به ابهامات و تفاسیر گوناگون از فیلم افزود.

۱.۵. جوایز و افتخارات

«بی رویا» با وجود حواشی اکران داخلی، در عرصه بین المللی با استقبال و تحسین مواجه شد. این فیلم در جشنواره های مختلفی حضور یافت و موفقیت هایی را کسب کرد:

• وب سایت میدل ایست آی آن را به عنوان یکی از ۱۰ فیلم برتر خاورمیانه و شمال آفریقا در سال ۲۰۲۲ انتخاب کرد.
• شین دنیلسن، منتقد استرالیایی، در نقد خود بر جشنواره فیلم ونیز در مجله مانتلی، «بی رویا» را «یک درام روانشناختی هوشمندانه و ماهرانه ساخته شده» توصیف کرد که یادآور فیلم های بزرگ اروپای شرقی دهه های ۶۰ و ۷۰ میلادی است.
• طناز طباطبایی برای بازی در این فیلم، برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن از چهلمین جشنواره فیلم فجر شد که نشان دهنده اعتبار و عمق اجرای اوست.

۲. خلاصه داستان فیلم بی رویا: سفر به عمق ناشناخته ها

فیلم «بی رویا» ماجرای زوج جوانی به نام رویا و بابک را روایت می کند که در آستانه مهاجرت از ایران و آغاز فصل جدیدی از زندگی خود هستند. دو هفته پیش از این رویداد مهم، رویا در یک شب بارانی با دختری بی نام و نشان، که بعداً زیبا نامیده می شود، روبرو می شود. زیبا که هیچ حرفی نمی زند و گذشته ای مبهم دارد، با اصرار رویا به خانه آن ها راه می یابد و به عنوان مهمانی موقت در کنارشان زندگی می کند.

حضور مرموز زیبا، نقطه آغاز زنجیره ای از اتفاقات عجیب و دگرگونی های تدریجی در زندگی رویا و بابک است. رفته رفته، رویا احساس می کند که هویتش در حال محو شدن است. زیبا شروع به تقلید از عادات و رفتارهای او می کند و حتی در نگاه بابک و دوستان مشترکشان، جای رویا را می گیرد. مرز بین واقعیت و توهم به شکلی فزاینده محو می شود و رویا در سردرگمی مطلق فرو می رود. او تلاش می کند تا هویت واقعی خود را اثبات کند، اما هرچه بیشتر تلاش می کند، بیشتر در این جهان جدید و غریب غرق می شود.

این بخش از داستان، تنها جهت آشنایی اولیه با پلات اصلی فیلم است. از فاش کردن گره گشایی های اساسی و پایان فیلم، که اوج تعلیق و رمزآلودی «بی رویا» را تشکیل می دهد، پرهیز شده است تا تجربه تماشای فیلم برای مخاطبانی که هنوز آن را ندیده اند، حفظ شود. پیچیدگی داستان و لایه های پنهان آن، مخاطب را به تفکر عمیق تر و یافتن تفاسیر شخصی دعوت می کند.

۳. نقد و بررسی جامع فیلم «بی رویا»

«بی رویا» اثری است که از جهات مختلفی قابل تحلیل و بررسی است؛ از کارگردانی و سبک بصری گرفته تا فیلمنامه و بازیگری، هر بخش از آن رویکردی متفاوت را در سینمای ایران ارائه می دهد.

۳.۱. کارگردانی و سبک بصری: جسارت در مرزهای سینمای ایران

آرین وزیردفتری در «بی رویا» با جسارتی ستودنی، به سراغ ایده ای رفته است که در سینمای معمول ایران کمتر دیده می شود. او ژانر سورئال، روانشناختی و معمایی را برگزیده و تلاش کرده تا اثری خلق کند که فراتر از روایت های مرسوم باشد. کارگردانی وزیردفتری با بهره گیری هوشمندانه از عناصر بصری، حس تعلیق، ابهام و از دست دادن واقعیت را به خوبی به مخاطب منتقل می کند. میزانسن های دقیق، قاب بندی های خاص و استفاده حساب شده از رنگ و نور، به فضاسازی وهم آلود فیلم کمک شایانی می کند. برای مثال، تغییر تدریجی رنگ ها و نورپردازی در صحنه های مختلف، به تدریج حس ناامنی و دگرگونی در دنیای رویا را القا می کند.

برخی منتقدان، الهاماتی از سینمای جهان را در «بی رویا» مشاهده کرده اند؛ از آثار اینگمار برگمان و رومن پولانسکی در فضاسازی های روانشناختی گرفته تا شباهت هایی با فیلم هایی نظیر «پدر» (The Father) در به چالش کشیدن واقعیت از دیدگاه شخصیت اصلی، و حتی «شاتر آیلند» (Shutter Island) در مضمون بحران هویت و درک متفاوت از واقعیت. هرچند این الهامات در برخی موارد ممکن است به اتهام تقلید منجر شوند، اما وزیردفتری سعی کرده است تا با بینش و نگاه شخصی خود، این عناصر را در بافت فرهنگی و اجتماعی ایران بازآفرینی کند.

۳.۲. فیلمنامه و ساختار روایی: پیچیدگی یا سردرگمی؟

فیلمنامه «بی رویا» که توسط خود آرین وزیردفتری به نگارش درآمده، یکی از پیچیده ترین و بحث برانگیزترین جنبه های فیلم است. این فیلم به شکلی غیرخطی و چالش برانگیز به مضامین هویت، حافظه و ماهیت واقعیت می پردازد. ایده بکر و طرح مسئله عمیق، به همراه غافلگیری های داستانی، از نقاط قوت فیلمنامه محسوب می شود. فیلمساز با ارائه کدهای اولیه و سپس بی اعتبار کردن آن ها، تماشاگر را در سردرگمی شخصیت اصلی شریک می کند.

دیالوگ کلیدی زیبا که رو به رویا می گوید: «اگه آدم گذشته اش را فراموش کنه، بازم همون آدمه یا یکی دیگه اس؟» به عنوان قلب تپنده مضمونی فیلم، نقش مهمی در ورود مخاطب به جهان ذهنی و چالش برانگیز «بی رویا» ایفا می کند.

با این حال، فیلمنامه از نقاط ضعف نیز خالی نیست. ابهامات بیش از حد و گره های بازنشده، گاهی اوقات منجر به سردرگمی مخاطب می شود. برخی تناقضات ظاهری در منطق داستانی، به خصوص در بخش های پایانی، می تواند به تجربه تماشا لطمه بزند و این حس را ایجاد کند که فیلمساز، تعلیق را فدای عدم قطعیت کرده است. دیالوگ ها، به ویژه دیالوگ های کوتاه و پرمعنای زیبا، و همچنین سکوت های طولانی، به شکلی هنرمندانه در پیشبرد داستان و القای معنای پنهان آن نقش ایفا می کنند.

۳.۳. بازیگری: تجلی سردرگمی و استحاله

بدون شک، بازی طناز طباطبایی در نقش رویا/هانیه، یکی از نقاط قوت بی بدیل «بی رویا» است. او با اجرای بی نقص خود، طیف وسیعی از احساسات از سردرگمی و ترس گرفته تا استیصال و استحاله هویت را به شکلی باورپذیر به نمایش می گذارد. طباطبایی با ریزترین حرکات و تغییرات چهره، مخاطب را به عمق پریشانی شخصیت خود می برد و او را در این تجربه هولناک شریک می کند. این نقش آفرینی، نه تنها تحسین منتقدان را برانگیخت، بلکه برای او سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن را نیز به ارمغان آورد.

عملکرد صابر ابر در نقش بابک، مکمل بازی طباطبایی است. او به خوبی نقش مردی را ایفا می کند که در مواجهه با دگرگونی همسرش، در ابتدا حمایتگر و سپس گیج و سردرگم می شود. شادی کرم رودی نیز در نقش زیبا، با اجرایی مرموز و کنترل شده، به یکی از به یادماندنی ترین شخصیت های فرعی فیلم تبدیل می شود. او با کمترین دیالوگ و بیشترین تاثیرگذاری بصری، نقش محوری در پیشبرد معمای هویتی فیلم را بر عهده دارد و به فضای وهم آلود داستان عمق می بخشد.

۳.۴. موسیقی، صداگذاری و تدوین: القای اتمسفر وهم آلود

موسیقی متن «بی رویا» به همراه طراحی صدا و تدوین، در ایجاد اتمسفر سنگین، تعلیق آور و وهم آلود فیلم نقشی حیاتی ایفا می کنند. موسیقی، با تم های مبهم و آزاردهنده خود، حس اضطراب و از بین رفتن مرزهای واقعیت را به مخاطب القا می کند. صداگذاری دقیق، به ویژه در ایجاد صداهای محیطی نامعمول و در هم ریخته، به تشدید حس گسیختگی ذهنی رویا کمک می کند.

تدوین فیلم، با ریتم خاص خود، در القای حس توهم و گسیختگی روایت نقش مهمی دارد. قطع های ناگهانی، پرش های زمانی و فضایی، و سکانس های تکراری با تفاوت های جزئی، همگی به مخاطب کمک می کنند تا سردرگمی و عدم قطعیت شخصیت اصلی را از نزدیک لمس کند. این عناصر فنی، دست در دست یکدیگر، جهان روانشناختی «بی رویا» را شکل می دهند و آن را به تجربه ای سینمایی تبدیل می کنند که تا مدت ها در ذهن مخاطب باقی می ماند.

۴. تحلیل مضامین اصلی و تفاسیر احتمالی

«بی رویا» فراتر از یک داستان ساده، به مجموعه ای از مضامین فلسفی و روانشناختی عمیق می پردازد که تماشاگر را به تفکر و تفسیر وا می دارد. این فیلم با رویکرد چندوجهی خود، امکان برداشت های گوناگون را فراهم می کند و به همین دلیل، مورد بحث و تحلیل بسیاری از منتقدان و مخاطبان قرار گرفته است.

۴.۱. بحران هویت و ماهیت واقعیت: از دست دادن خود

یکی از اصلی ترین مضامین «بی رویا»، بحران هویت و چالش های آن است. فیلم به این پرسش می پردازد که هویت فردی تا چه حد به حافظه، گذشته و مهم تر از همه، به نگاه و باور دیگران وابسته است. رویا با از دست دادن تدریجی جایگاه خود در چشم اطرافیان و حتی همسرش، به تدریج هویت خود را نیز از دست می دهد. این فرآیند استحاله هویت، به شکلی ملموس و آزاردهنده به تصویر کشیده می شود و نشان می دهد که چگونه یک فرد می تواند در جهانی که او را باور ندارد، به یک سایه تبدیل شود. فیلم این ایده را مطرح می کند که آیا ما واقعاً آن کسی هستیم که خود را می شناسیم، یا آن کسی که دیگران ما را آن گونه می بینند؟

۴.۲. حافظه و فراموشی: گذشته ای که شاید هرگز نبوده

«بی رویا» به شکلی عمیق به نقش حافظه و فراموشی در شکل گیری شخصیت و تعریف وجودی انسان می پردازد. وقتی رویا گذشته اش را به تدریج از یاد می برد و خاطراتش با واقعیت های جدید در تضاد قرار می گیرد، مفهوم وجود و هویتش نیز زیر سوال می رود. فیلم این پرسش را مطرح می کند که اگر خاطرات یک فرد از او گرفته شود، آیا هنوز همان فرد پیشین است؟ یا به قول زیبا، به کسی دیگر تبدیل می شود؟ این موضوع، ابعاد فلسفی فیلم را پررنگ تر می کند و به آن عمقی اگزیستانسیالیستی می بخشد.

۴.۳. مرز بین رویا، واقعیت و توهم: کدام حقیقت دارد؟

یکی از مهم ترین و چالش برانگیزترین جنبه های «بی رویا»، عدم قطعیت در مورد مرز بین رویا، واقعیت و توهم است. آیا تمام اتفاقاتی که رویا تجربه می کند، در دنیای واقعی رخ می دهند یا صرفاً محصول ذهن او و توهماتش هستند؟ در ابتدا و در نسخه های جشنواره ای، فرضیه بیماری روانی مانند اسکیزوفرنی برای رویا مطرح شده بود که بعدها در نسخه غیرقانونی حذف شد. این حذف، به ماهیت مبهم فیلم افزود و فضایی را برای تفاسیر گسترده تر باز کرد. فیلمساز با این رویکرد، تماشاگر را مجبور می کند تا خودش به دنبال پاسخ بگردد و واقعیت را از دیدگاه خود بسازد. این عدم قطعیت، عامل اصلی جذابیت و در عین حال سردرگمی برخی از مخاطبان است.

۴.۴. فانتزی یا نقد اجتماعی؟: لایه های پنهان فیلم

«بی رویا» علاوه بر لایه های روانشناختی، می تواند دارای برداشت های اجتماعی و فلسفی نیز باشد. برخی منتقدان این فیلم را نقدی بر بی تفاوتی جامعه نسبت به فرد در مواجهه با بحران های هویتی و وجودی تلقی می کنند. نگاه های بی اعتنا و عدم پذیرش اطرافیان نسبت به رویا، می تواند نمادی از انزوای فرد در جامعه مدرن باشد. این تفسیر، به فیلم عمقی فراتر از یک درام روانشناختی فردی می بخشد و آن را به آینه ای برای بازتاب معضلات اجتماعی تبدیل می کند.

۴.۵. مقایسه با فیلم های مشابه: پژواکی از بزرگان سینما

شباهت های «بی رویا» با آثار برجسته سینمای جهان، به خصوص «شاتر آیلند» (Shutter Island) اثر مارتین اسکورسیزی، «پرسونا» (Persona) از اینگمار برگمان و «پدر» (The Father) از فلوریان زلر، بارها مورد بحث قرار گرفته است. در حالی که «شاتر آیلند» به شکلی مشخص به مسئله توهم و بیماری روانی می پردازد، «بی رویا» نیز با معمای هویت و عدم قطعیت در روایت، این مضمون را پی می گیرد. البته باید توجه داشت که سطح کارگردانی و بودجه دو فیلم قابل مقایسه نیست.

شباهت با «پرسونا» در بازی با هویت و مرز بین دو شخصیت زن و همچنین با «پدر» در نمایش واقعیت از دیدگاه یک ذهن در حال گسیختگی، از دیگر وجوه مقایسه است. «بی رویا» در این میان، با الهام از این آثار، سعی در خلق زبانی بومی و متناسب با بستر فرهنگی ایران داشته است. این مقایسه ها نشان دهنده جاه طلبی آرین وزیردفتری در خلق اثری در سطح استانداردهای جهانی و پرداختن به مضامین عمیق روانشناختی است.

۵. پاسخ به سوالات متداول و ابهامات رایج

پیچیدگی و ابهامات «بی رویا» منجر به شکل گیری سوالات متعددی در ذهن مخاطبان پس از تماشای فیلم شده است. در ادامه، به برخی از رایج ترین این پرسش ها و تفاسیر محتمل پاسخ داده می شود.

۵.۱. پایان فیلم بی رویا چه معنایی داشت؟

پایان فیلم «بی رویا» یکی از بحث برانگیزترین جنبه های آن است و تعابیر گوناگونی را به دنبال دارد. نمی توان یک پاسخ قطعی برای آن ارائه داد، اما می توان چندین تفسیر منطقی را مطرح کرد:

1. پذیرش هویت جدید: یکی از قوی ترین تفاسیر این است که رویا (در نهایت هانیه) هویت جدید خود را پذیرفته است. لبخند تلخ او در مواجهه با دوست قدیمی اش، می تواند نشانه ای از تسلیم در برابر سرنوشت جدید و زندگی ای باشد که دیگر به گذشته تعلق ندارد. او با آبیاری گل ها، گویی به این زندگی جدید مشروعیت می بخشد.
2. واقعیت تلخ یا ادامه توهم: برخی معتقدند که پایان فیلم، بازگشت به واقعیت تلخ هانیه است؛ زنی که دچار بیماری روانی بوده و اکنون به زندگی پیشین خود بازگشته است. در مقابل، عده ای دیگر بر این باورند که این پایان نیز بخشی از همان چرخه توهم و سردرگمی است و مشخص نیست که کدام واقعیت را باید پذیرفت.
3. چرخه تکرار: این تفسیر بیان می کند که چرخه از دست دادن هویت و جایگزینی آن، می تواند بارها تکرار شود، و پایان فیلم نیز تنها نقطه عطفی در این چرخه بی پایان است.

فیلمساز عمداً فضایی را برای برداشت شخصی مخاطب باز گذاشته تا هر کس بر اساس تجربه ها و نگاه خود، به نتیجه گیری برسد.

۵.۲. آیا رویا واقعا دچار بیماری روانی (مانند اسکیزوفرنی) بود؟

موضوع بیماری روانی، به ویژه اسکیزوفرنی، یکی از بحث های اولیه پیرامون «بی رویا» بود. در نمایش های اولیه در جشنواره فیلم فجر، گویا کارگردان به این فرضیه اشاره کرده بود، اما در نسخه منتشر شده، این موضوع به وضوح مطرح نمی شود. فیلم سرنخ های متعددی (مانند تغییرات غیرمنطقی در محیط، عدم شناخت اطرافیان، توهمات دیداری و شنیداری) ارائه می دهد که می توانند به بیماری روانی اشاره داشته باشند. با این حال، فیلم هرگز قطعیت نمی دهد. این عدم قطعیت، عامدانه به نظر می رسد تا فیلم را از یک مطالعه موردی پزشکی فراتر ببرد و به اثری فلسفی درباره ماهیت واقعیت تبدیل کند. فیلم می خواهد این سوال را مطرح کند که اگر واقعیت ما توسط دیگران انکار شود، آیا ما دیوانه هستیم یا واقعیت خود دگرگون شده است؟

۵.۳. معنی نام بی رویا چیست و چرا انتخاب شده است؟

نام «بی رویا» دارای چند بعد معنایی است. در ابتدا، این نام می تواند به شخصیت اصلی فیلم، «رویا»، اشاره داشته باشد که به تدریج هویت و در نتیجه رویاهای خود را از دست می دهد و به زنی «بی رویا» تبدیل می شود. علاوه بر این، «بی رویا» می تواند به مفهوم عمیق تر از دست دادن امید، آرزوها و حتی توانایی رؤیاپردازی در جهانی اشاره کند که در آن واقعیت سیال و متغیر است. این نام همچنین می تواند به معنای بدون رویا یا بدون تخیل نیز تعبیر شود، جایی که زندگی انسان به واقعیت های خشک و ملموس محدود می شود و جایی برای فرار ذهنی وجود ندارد. این عنوان به خوبی فضای مالیخولیایی و پوچی که فیلم به آن می پردازد را منعکس می کند.

۵.۴. آیا تمام اتفاقات فیلم در دنیای واقعی رخ می دهند یا در ذهن شخصیت اصلی؟

این یکی از اساسی ترین سوالاتی است که پس از تماشای «بی رویا» در ذهن مخاطب شکل می گیرد. فیلم به گونه ای روایت می شود که مرز بین جهان ذهنی رویا و واقعیت بیرونی بسیار مبهم است. از یک سو، سرنخ هایی وجود دارد که نشان می دهد رویا ممکن است دچار توهمات یا بیماری روانی باشد و تمام اتفاقات در ذهن او رخ می دهد. از سوی دیگر، شواهد بیرونی مانند تغییرات در مدارک و رفتار افراد دیگر، این فرضیه را به چالش می کشد. فیلمساز به عمد از ارائه پاسخ قطعی خودداری می کند و تماشاگر را در این ابهام رها می سازد. این رویکرد، مخاطب را به همذات پنداری با سردرگمی رویا وادار می کند و او را به تجزیه و تحلیل فعالانه داستان دعوت می نماید. این ابهام، یکی از نقاط قوت هنری فیلم در به چالش کشیدن درک مخاطب از حقیقت است.

۵.۵. نقش شخصیت زیبا دقیقا چیست؟

نقش شخصیت «زیبا» در فیلم «بی رویا» نیز از دیگر ابهامات کلیدی است و تفاسیر مختلفی از آن وجود دارد:

• نمادی از جایگزین: زیبا می تواند نمادی از هر فرد یا موقعیتی باشد که جای شما را در زندگی تان می گیرد؛ کسی که به تدریج جایگاه، هویت و حتی وجود شما را به تصرف خود درمی آورد.
• تجسم ذهن بیمار: در صورت پذیرش فرضیه بیماری روانی رویا، زیبا می تواند تجسمی از توهمات یا بخشی از ذهن رویا باشد که در حال تجزیه شدن است؛ همانند شخصیت های فرعی در داستان های بیماران اسکیزوفرنی.
• نمادی از فراموشی و آغاز جدید: زیبا با تاکید بر فراموشی گذشته و پذیرش زندگی جدید، می تواند نمادی از نیروهای بیرونی یا درونی باشد که رویا را به سمت دگرگونی و رها کردن هویت پیشین خود سوق می دهد.
• مظهری از «سایه» یونگی: از دیدگاه روانکاوی، زیبا می تواند نمادی از «سایه» (Shadow) در روان ناهشیار رویا باشد؛ بخشی از وجود او که سرکوب شده یا نادیده گرفته شده و اکنون به شکلی مستقل و تهدیدآمیز ظهور کرده است تا او را به چالش بکشد.

زیبا شخصیتی مرموز و چندوجهی است که ماهیت واقعی او تا پایان فیلم مشخص نمی شود و همین عدم قطعیت، به عمق و پیچیدگی «بی رویا» می افزاید.

۶. دیدگاه مخاطبان و منتقدان: طیف وسیع واکنش ها

«بی رویا» از جمله فیلم هایی است که واکنش های بسیار دو قطبی را در میان مخاطبان و منتقدان برانگیخته است. این فیلم یا به شدت مورد تحسین قرار گرفته و یا به تندی نقد شده است که نشان دهنده ماهیت بحث برانگیز و تأمل برانگیز آن است.

۶.۱. واکنش های مخاطبان

مخاطبان «بی رویا» به دو گروه اصلی تقسیم می شوند: گروهی که فیلم را اثری درخشان، متفاوت، عمیق و هوشمندانه می دانند و از آن به خاطر به چالش کشیدن ذهن و ایجاد فضایی سورئال تقدیر می کنند. این گروه، بازی طناز طباطبایی و ایده اصلی فیلم را ستایش کرده و سردرگمی ایجاد شده را بخشی از تجربه هنری فیلم می دانند. برخی حتی این فیلم را یکی از بهترین آثار سینمای مستقل ایران در سال های اخیر می دانند و آن را با فیلم های روانشناختی بزرگ جهان مقایسه می کنند.

در مقابل، بخش قابل توجهی از مخاطبان از «بی رویا» رضایت ندارند. این گروه، فیلم را «مزخرف»، «بی سر و ته»، «گیج کننده» و حتی «آزاردهنده» توصیف می کنند. انتقاد اصلی آن ها به عدم وجود یک روایت منسجم، ابهامات بیش از حد و پایان باز فیلم است که حس پوچی و عصبانیت را به آن ها منتقل کرده است. بسیاری از این مخاطبان، «بی رویا» را تقلیدی ضعیف از «شاتر آیلند» می دانند و معتقدند که فیلمساز، بدون داشتن حرفی مشخص، تنها به پیچیدگی مصنوعی روی آورده است. برخی نیز به عدم منطق در برخی اتفاقات و باورناپذیری شخصیت ها اشاره می کنند.

۶.۲. نقدهای منتقدان داخلی و خارجی

منتقدان داخلی نیز در مورد «بی رویا» اتفاق نظر ندارند. برخی منتقدان، جسارت آرین وزیردفتری در انتخاب ایده و ژانر، کارگردانی نوآورانه و بازی خیره کننده طناز طباطبایی را ستایش کرده اند. آن ها فیلم را گامی رو به جلو برای سینمای مستقل ایران در پرداختن به مضامین عمیق می دانند. از سوی دیگر، برخی دیگر از منتقدان، فیلمنامه را شلخته، آشفته و بدون عمق کافی می دانند. آن ها معتقدند که فیلم تلاش می کند تا روانشناختی باشد، اما در نهایت به دلیل عدم پرداخت کافی به شخصیت ها و منطق روایی، در این زمینه موفق نیست. ابهامات بیش از حد و عدم توانایی فیلمساز در باز کردن گره هایی که خود ایجاد کرده، از دیگر انتقادات منتقدان منفی نگر بوده است.

در عرصه بین المللی، همانطور که پیشتر اشاره شد، فیلم با استقبال نسبتاً بهتری مواجه شده است. منتقدانی مانند شین دنیلسن، «بی رویا» را اثری هوشمندانه و ماهرانه خوانده اند و آن را با سینمای هنری اروپا مقایسه کرده اند. این تفاوت در دیدگاه ها، نشان دهنده آن است که «بی رویا» اثری است که می تواند با نگاه های متفاوتی مواجه شود؛ برای عده ای یک تجربه سینمایی عمیق و برای عده ای دیگر، صرفاً یک داستان گیج کننده و ناکامل.

۷. نتیجه گیری: دعوتی به تفکر عمیق

«بی رویا» اثری جاه طلبانه و متمایز در سینمای ایران است که با وجود تمامی نقاط قوت و ضعفش، نمی توان آن را نادیده گرفت. این فیلم با رویکردی جسورانه به ژانر روانشناختی و سورئال، تماشاگر را به چالش می کشد و او را به سفری درونی در پیچ و خم های هویت و واقعیت دعوت می کند. آرین وزیردفتری با اولین فیلم بلند خود، نشان داد که به دنبال خلق تجربه های سینمایی متفاوت است و از ریسک کردن در برابر کلیشه ها ابایی ندارد.

بازی درخشان طناز طباطبایی در کنار فضاسازی هوشمندانه و مضمون عمیق، «بی رویا» را به اثری قابل تأمل تبدیل کرده است. این فیلم، با پرسش های بی شماری که در ذهن مخاطب ایجاد می کند، او را به تفکر عمیق وامی دارد و فرصتی برای تفسیر شخصی فراهم می آورد. «بی رویا» شاید نتواند تمامی مخاطبان را راضی کند و ممکن است ابهامات آن برای برخی آزاردهنده باشد، اما بی شک اثری است که مرزهای سینمای ایران را به چالش می کشد و فضایی برای گفتگو و تحلیل فراهم می آورد.

«بی رویا» به علاقه مندان به سینمای متفاوت، هنری و با مضامین روانشناختی و فلسفی توصیه می شود. این فیلم نه تنها یک اثر سینمایی، بلکه دعوتی است برای بازاندیشی در مورد آنچه «واقعیت» می نامیم و آنچه هویت ما را شکل می دهد. تماشای آن، تجربه ای است که تا مدت ها ذهن شما را درگیر خواهد کرد و سوالاتی بنیادین را در مورد وجود و ادراک شما برمی انگیزد.