زوال عقل با گابریل گارسیا مارکز نویسنده محبوب چه کرد؟

آفتاب نیوز :

پسران گابریل گارسیا مارکز، نویسنده کلمبیایی برنده جایزه نوبل ادبیات، رمان «تا آگوست» را پس از مرگ این نویسنده و بر خلاف خواسته پدرشان در سال 2014 در حالی منتشر کردند که این نویسنده تحت تاثیر درگیری با بیماری زوال عقل بیشتر زمان خود را صرف نگارش این کتاب کرده بود و همچنین تحت تاثیر نقد های منفی به کتاب آخرش دوست نداشت کتاب جدیدی از او منتشر شود.

رمان «تا آگوست» داستان زنی را روایت می کند که سالی یک بار بر سر مزار مادرش می رود و در هر دیدار معشوقه جدیدی می یابد. این رمان با نقد های متفاوتی روبه رو شده که برخی از آن ها کاملا بی رحمانه است. «مایکل گرینبرگ» در نیویورک تایمز درباره این کتاب نوشت: «تصور یک خداحافظی ناخوشایندتر از این دشوار است. به نظر می رسد که افول گارسیا مارکز به اندازه ای شدید بوده که مانع از آن شده که جهان خیالی را که نوشتن داستان می طلبد، کنار هم نگه دارد».

انتشار این رمان پرسش های اساسی در مورد زندگی با سالخوردگی و ذهنی بیمار را مطرح می کند. اختلال شناختی خفیف و زوال عقل با خلاقیت ما چه می کند؟ این شرایط چگونه بر توانایی ما در استفاده از کلمات، ترکیب بندی جملات و ساختن داستان تاثیر می گذارد؟

دانشمندان علوم اعصاب چندین دهه است که به بررسی این سوالات می پردازند. افراد مبتلا به اختلال شناختی خفیف، بیشتر از سایرین هم سن و سال خود، عملکرد شناختی خود را از دست می دهند و اغلب برای به خاطر سپردن چیز ها دچار مشکل می شوند. اما آن ها قادر به مدیریت فعالیت های روزانه مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن، حمام کردن و یافتن راه خود هستند. در زوال عقل، مشکلات شناختی به اندازه ای افزایش یافته است که در زندگی روزمره تداخل ایجاد می کند و احتمال ایجاد تغییرات شخصیتی نیز وجود دارد.

«گارسیا مارکز» اولین غول ادبی نیست که انتشار آثارش پس از مرگ، پرسش هایی را در مورد تاثیر زوال عقل بر خلاقیت و زبان مطرح می کند. نزدیک به 20 سال پیش «پیتر گارارد» متخصص مغز و اعصاب از دانشگاه سنت جورج لندن، ذهن رمان نویس «آیریس مرداک» را که در سال 1978 برنده جایزه بوکر، معادل جایزه پولیتزر در بریتانیا، شد مورد بررسی قرار داد.

«گارارد» می خواست ببیند چگونه استفاده مرداک از زبان، به ویژه فراوانی واژگان و طول جملات تغییر کرده است، بنابراین سه عدد از رمان های او را از طریق یک برنامه کامپیوتری بررسی کرد: اولین رمان او در سال 1954 «زیر شبکه»، «دریا، دریا» (کتابی که جایزه بوکر را برای او به ارمغان آورد) و در سال 1978 منتشر شد و آخرین رمان او با عنوان «معضل جکسون»، که در سال 1995، چهار سال قبل از مرگ او منتشر شد. او همچنین پیچیدگی ساختار زبان را در این سه اثر مقایسه کرد.

این متخصص مغز و اعصاب و همکارانش این تحلیل را در ژورنال «Brain» در سال 2005 منتشر کردند. آن ها تغییرات واژگانی واضح را در کتاب آخر او بدون تاثیر آشکار بر ویژگی های دستوری متن مشاهده کردند. به عبارت دیگر، مرداک از کلمات کمتری استفاده می کرد و آن ها را بیشتر تکرار می کرد، در حالی که دستور زبان او به ندرت دستخوش تغییر شده بود.

اما طول جملات به طور چشمگیری تغییر کرده بود. در پاراگراف آغازین رمان «دریا، دریا»، میانگین طول جمله 15.6 کلمه بود، در حالی که در آخرین کتاب او به 8.6 کلمه کاهش یافته بود. کتاب دوم، در اواسط کار، طولانی تر از کتاب اول او با تنوع کلمات بیشتر و افراد بیشتر بود، احتمالاً با افزایش اعتماد به نفس مرداک به عنوان یک نویسنده. کتاب پایانی کاهش شدید طول و تنوع کلمات را نشان داد و گفت وگوی بیشتری داشت و شامل روایت کمتری نسبت به کتاب های قبلی بود.

به گفته «کاتیا راسکوفسکی» عصب روان شناس از دانشگاه پنسیلوانیا، که 20 صفحه اول معروف ترین کتاب نویسنده یعنی «صد سال تنهایی» را با 20 صفحه اول رمان «تا آگوست» مقایسه کرده، سبک نوشتاری گارسیا مارکز نیز تغییر کرده است. او درباره کتاب اول می گوید: «آخرین رمان مارکز ساده تر است: جملات کوتاه تر است و کلمات پیچیده تر کمتر و تکرار کلمات بیشتر است».

این عصب روانشناس همچنین می افزاید: «از همان ابتدا، یک تفاوت وجود دارد. در جمله آغازین «صد سال تنهایی» که از زبان اصلی آن یعنی اسپانیولی ترجمه شده، آمده است: «سرهنگ آیورلیانو بویندیا، سال ها بعد، وقتی با جوخه تیراندازی روبه رو شد، آن بعدازظهر دور را به یاد آورد که پدرش او را برای پیدا کردن یخ با خود برد.» در مقابل، جمله افتتاحیه رمان «تا آگوست» این است: «او جمعه 16 آگوست با کشتی ساعت سه به جزیره بازگشت.»

«راسکوفسکی» همچنین می گوید: «خود گارسیا مارکز زمانی از دست دادن حافظه معنایی را به شیوه ای بسیار دقیق توصیف کرد. در بخشی از رمان «صد سال تنهایی»، مردم در شهر خیالی دچار طاعون بی خوابی شدند که منجر به از دست دادن حافظه شده که بسیار مشابه آن چیزی است که در برخی از بیماران مبتلا به زوال عقل مشاهده می شود و ویرانگرترین نشانه آن از یاد بردن نام و معنای چیزهاست».

مارکز ظاهرا نسبت به وضعیت خود آگاه بوده است. پسرانش در پیشگفتار کتاب «تا آگوست» نوشتند که زوال عقل اواخر عمر پدرشان منبع ناامیدی شدیدی برای او بوده است.

راسکوفسکی در رمان «تا آگوست» نشانه های واضحی از تقلای نویسنده پیدا کرده است. او می گوید: «چیزی که من را کمی غمگین کرد، لزوماً سادگی داستان یا شخصیت ها نبود، بلکه از دست دادن تجربه حسی بود. در آثار قبلی، یک پرتقال صرفاً یک پرتقال نبود. گارسیا مارکز توصیف های شادابی از رنگ، عطر و خاطرات دوران کودکی آن ارایه می دهد، اما در کتاب آخرش اینطور نیست».

«کاتیا راسکوفسکی» عصب روانشناس از دانشگاه پنسیلوانیا در انتها می افزاید که رمان آخر مارکز هنوز بسیار بهتر از آن چیزی که هر یک از ما توانایی نوشتن آن را داریم، اما این چیزی نیست که ما برای گارسیا مارکز به آن عادت کرده ایم.

***

گابریل گارسیا مارکز که از مشهورترین نویسندگان آمریکای لاتین به حساب می آمد، ششم مارس 1927 در آرکاتاکای کلمبیا متولد شد. زمانی که او در دانشگاه ملی کلمبیا رشته حقوق می خواند، به طور جدی وارد کار روزنامه نگاری شد. این نویسنده اولین اثر داستانی خود را در سال 1947 در روزنامه «ال اسپکتادور» چاپ کرد، اما دبیر ادبی همین نشریه درباره داستان او نوشت: نسل جدید کلمبیایی ها دیگر در حوزه ادبیات خوب حرف جدیدی برای گفتن ندارد.

از آن پس «گابریل گارسیا مارکز» هفت سال برای نگارش اولین رمان کوتاه خود تحت تاثیر نویسندگانی، چون «ویلیام فاکنر» و «ویرجینیا وولف» وقت صرف کرد. «طوفان برگ» سرانجام در سال 1955 به چاپ رسید و سپس شاهکار او «صد سال تنهایی» در سال 1967 روانه بازار کتاب شد.

«صد سال تنهایی» در واقع سفری به گذشته و حال کلمبیاست. کارتاخنا، جایی که گابو به عنوان روزنامه نگار در «ال یونیورسال» قلم می زد، مکان مناسبی برای شروع داستان بود. «مارکز» آغازگر موج نو ادبی آمریکای لاتین نبود؛ در آن دوران نویسندگان مطرح دیگری همچون «کارلوس فوینتس»، «خولیو کورتاسار» و «ماریو بارگاس یوسا» هم قدرتمندانه پا به عرصه ادبی گذاشته بودند،، اما انتشار این کتاب که ترکیبی از داستان های تخیلی، تاریخچه کارتاخنا پشت نقاب روستایی خیالی به نام «ماکوندو» و روایت هفت نسل از یک خانواده بود، اغلب به عنوان پیشگام جریان ادبی «بوم» در دنیای انگلیسی زبان محسوب می شود.

«مارکز» در طول عمرش به نوشتن ادامه داد و آثاری را، چون «پاییز پدرسالار» (1975) و «عشق سال های وبا» (1985) که از معروف ترین رمان هایش هستند، خلق کرد. این نویسنده کلمبیایی شانس این را داشت که در زمان حیاتش به موفقیت مالی برسد و مورد تحسین منتقدان ادبی قرار گیرد؛ اتفاقی که برای خیلی از همتایان او رخ نداد.

این نویسنده شناخته شده کلمبیایی معروف به گابو را پس از «میگویل سروانتس» نویسنده قرن هفدهمی «دون کیشوت»، محبوب ترین نویسنده اسپانیولی زبان می دانند. علاوه بر محبوبیت ادبی، مارکز برای خلق سبک ادبی «ریالیسم جادویی» هم اعتبار بسیاری برای خود خرید. ریالیسم جادویی دربردارنده المان های فانتزی و جادویی در بستر زندگی روزمره است. با این حال این ها تنها افتخارات ادبی مارکز نیستند.

او در هشتم دسامبر 1982 مهمترین جایزه ادبی جهان، یعنی نوبل را به دست آورد. آکادمی سویدی نوبل ادبیات برای “رمان ها و داستان های کوتاهی که المان های واقعی و فانتزی آن ها در دنیایی از تخیلات با هم آمیخته اند و زندگی و بحران های یک قاره را منعکس می کنند” او را شایسته دریافت مهم ترین جایزه دنیای ادبیات شناخت. او اولین کلمبیایی و چهارمین نویسنده اهل آمریکای لاتین بود که به این افتخار دست یافت.

 داستان بیماری روانی این نویسنده هم از پرحاشیه ترین بخش های زندگی او بود. برادر او طی سخنرانی که برای دانشجویان کارتاخنای کلمبیا داشت، اعلام کرد «گابو» از بیماری زوال عقل رنج می برد و از سال 1999 به سرطان غدد لنفاوی مبتلا شده است. او همچنین گفت که خالق «صد سال تنهایی» دیگر قلم به دست نمی گیرد و پس از چاپ آخرین کتابش در سال 2004 دیگر اثری را به نگارش درنیاورده است.

سرانجام خبر درگذشت این نویسنده بزرگ در هفدهم آوریل 2014 (برابر 28 فروردین 1393) منتشر شد و «کریستوبل پرا» ویراستار او در انتشارات «رندم هاوس»، مرگ این نابغه ادبی را در سن 87 سالگی تایید کرد.