حسین قره: «بادجن»، «مشهد اردهال»، «اربعین» و «تاکسی متر» و… را قبل از انقلاب ساخت است. او برای ثبت «تعزیه» در میراث یونسکو نیز بعد از انقلاب مستند تعزیه را کارگردانی کرد و توانمندی خود را در خلق روایت در مستند نیز به تصویر کشید.
تقوایی در سینما و در میان روشنفکران فیلم سازی که در دهه 40 و 50 سینمای ایران را با لایه های عمیق تری از هنر پیوند زدند و موج نو سینمای ایران را شکل دادند، جایگاه متفاوتی دارد. او به ادبیات داستانی علاقه داشته و دستی بر این آتش دارد. او در کنار زنده یاد داریوش مهرجویی به اقتباس آثار ادبی تولید شده در بستر زبان فارسی و غیر فارسی دست زده و شاهکارهایی را خلق کردند.
تقوایی با سریال «دایی جان ناپلیون» و «آرامش در حضور دیگران» از «ایرج پزشکزاد» و «غلامحسین ساعدی» دو نویسنده از دو نحله فکری دو اثر کاملاً متفاوت و البته دو نوع از روایت سینمایی و تصویری از ادبیات را ساخته و این ژانر را تقویت می کند.
البته اقتباس از غلامحسین ساعدی که هم نمایشنامه می نویسد و هم فیلم نامه و از روی داستان ها و نمایشنامه های خودش بازنویسی سینمایی دارد کار را ساده تر می کند؛ اما اقتباس از رمان دایی جان ناپلیون کار سختی است چراکه ایرج پزشکزاد در اثر ظرافت های زبانی بسیاری را بکار برده که باید در قاب تصویر جان یابد و همه آن اتمسفر و فضای زیست آدم های رمان در اثر زنده شد و آدم ها به واقع زندگی کنند.
تقوایی نشان می دهد از همان روزهای جوانی از روزگاری که مستندهایش را ساخت، استاد روایت است و قصه گویی در قاب تصویر کاری است که از جوانی در آن به استادی رسیده است.
توطیه های باورپذیر دایی جان و مش قاسم در جنگ های ممسنی
دایی جان ناپلیون کاری پر شخصیت است که همه آن ها به یک اندازه ارزش تصویری دارند و درعین حال هیچ شخصیتی نیست که تزیینی و در حاشیه قصه حضور داشته باشد، بلکه همه در راستای درام و قصه و در پیشبرد آن نقش موثر دارند. چه آن شخصیت «مش قاسم» باشد که تا قبر و مرگ سه انگشت فاصله دارد، چه «اسدالله میرزا» و چه حتی آن نانوای سر کوچه و محله و چه «سعید» و «لیلا» که عشاق قصه هستند.
پرداخت همه شخصیت ها بدون کم وکاست و جلوه و حضور پیدا کردن آن ها در کنار شخصیت یافتن عناصر فیزیکی دیگر تصویر همچون اشیا (اکسسوار صحنه) از ساعت ها (چه آن ها که در جیب است چه آن ها که به دیوار آویخته شده است و زنگشان صدای عشق و فراق است) و تپانچه ها گرفته تا جام و کریستال ها و مکان قصه یعنی خانه امین السطان و راه های باریک که بین آن دو خانواده هم جدایی و هم آشتی ایجاد می کند.
روایت در ساخت یک اثر فقط دیالوگ ها نیستند که در کارهای تقوایی آنجا که آدم ها حرف نمی زنند هم بخشی مهم از روایت است، یا آنجا که به جای حرف دلشان چیزی دیگری می گویند و مقصود دیگری دارند.
در این سریال آن حرف های مگو و آن کارهای کرده بسیار است و رکن اصلی در روایت تقوایی است. توطیه های باورپذیر آقاجان برای آنکه دایی جان را مجاب کند که انگلیسی ها در تعقیب او هستند در ایجاد تنش و کشش همان قدر موثر است که خرده قصه های قاسم از جنگ ممسنی.
آرامش سرهنگ در تنش دیگران
ناصر تقوایی با ساخت «آرامش در حضور دیگران» نشان می دهد که توان ساخت هر فضا و اتمسفری را دارد. در این اثر دیگر نه از آن سرمستی و شوق جوانی سعید و لیلی خبری است و نه از شوخ وشنگی و ولنگاری عمو اسدالله و… در آرامش تنش ها از دنیای بیرون به درون کشیده می شود. کنش سرد و بی روح است و آدم ها از پی هم نیستند. اگر دایی جان جهانش دنیا کودکی آدم هاست و حوصله دارند که سربه سر هم بگذارند، آرامش در حضور دیگران آدم ها تلخ و زهر جهان پیرامون را درک کرده و از بودشان خسته اند. آرامش از عمق روانشناسی ساعدی می آید و تقوای درک زایش چنین جهانی را دارد و آن را با انتخاب دقیق بازیگران که تعدادی از آنان شاعران و روشنفکران روزگار هستند، نشان می دهد. سرهنگ دایم الخمر با بازی اکبر مشکین که در ورشکستی روحی و عاطفی خود غرق است، یکی از دقیق ترین شخصیت های ساخته شده در سینمای قبل از انقلاب است.
ناخدا خورشید فیلم و مردی که غروب نمی کند
اگر چه کارها و پروژه های ساخته نشده تقوایی بیشتر از کارهای تمام شده و ساخته شده ی او است؛ اما در میان آثار بعد از انقلاب او حتی بهترین اثر او و یکی از بهترین های تاریخ سینمای ایران «ناخدا خورشید» است.
تقوایی در اوج جوانی و نیروی خلاقه این بار به سراغ «ارنست همینگوی» آمریکایی می رود و کاری را می سازند که با کودکی او در جنوب گره می خورد. او که در آبادان به دنیا آمده و به اجبار کار پدر بخشی از کودکی اش در بندرلنگه بود، جنوب را خوب می شناسد و مردم جنوب هم او را خوب می شناسند.
او به سراغ بندر و دریا و لنج و ماهی و ماهیگیران و ناخداهایش می رود همان ها که برای نویسنده رمان همینگوی که سال ها در حاشیه دریا زندگی کرده، آشنا است و حداقل دو اثر بزرگ و ماندگارش را با الهام از ماهیگیران و دریا نوشته است: «پیرمرد و دریا» و «داشتن و نداشتن».
تقوایی داشتن و نداشتن را به ترور «حسنعلی منصور» گره می زند و ناخدا خورشید را از خاکستری که «خواجه ماجد» ساخته، بیرون می آورد.
بازسازی این روایت به گفته بسیاری از فیلم نامه نویسان ایرانی از جمله «فرهاد توحیدی» و «فریدون فرهودی» و… بهترین اقتباس فارسی است و حتی از دو نمونه ساخته شده در هالیوود نیز بهتر است.
بااین حال ناخدا خورشید فارغ از تطابق زمانی و مکانی در فیلم نامه در ساخت نیز کم نظیر است. قاب ها و انتخاب نماها برای پرداخت شخصیت ها، توازن بین شخصیت ها و در عین کنش و تنش ها بین آن ها، یکی از بهترین روایت هاست. زبان آدم ها چه آنچه می گویند و چه اجرا می کنند و زبان اندام و بدنشان؛ همه حساب شده است. در کنار «ملول»، ناخدا خورشید است، روبروی خواجه ماجد، «سرهنگ» است و «مستر فرحان» با جنس متفاوت از همه این ها که همچون نخ تسبیح همه به هم می رساند.
هُرم بندر جنوب و عطش و تشنگی زمین و آسمان در کنار دریا در تمام قاب ها حضور دارد. اندازه تاریکی نماها و حد فاصله روشنایی ها در امتداد هم است. ملولی که آدم نیم شب ها و تاریکی است گاه چون روز می درخشد و ناخدا که با صبح و خورشید و با مرگش طلوع می کند.
*نسخه سینمایی«ناخدا خورشید» که توسط فیلمخانه ملی ایران اصلاح و مرمت قرار است در موزه سینما ایران اکران شده و هارون یشایایی به عنوان تهیه کننده و سعید قطبی زاده به نویسنده و منتقد درباره آن صحبت کنند.
5757
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "ناصر تقوایی استاد روایت در داستان و قاب تصویر/ از توطیه ها علیه دایی جان تا مرگ ناخدا در طلوع یک روز" هستید؟ با کلیک بر روی فرهنگ و هنر، به دنبال مطالب مرتبط با این موضوع هستید؟ با کلیک بر روی دسته بندی های مرتبط، محتواهای دیگری را کشف کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "ناصر تقوایی استاد روایت در داستان و قاب تصویر/ از توطیه ها علیه دایی جان تا مرگ ناخدا در طلوع یک روز"، کلیک کنید.