اجراییه مهریه و اعسار

اجراییه مهریه فرآیند قانونی مطالبه رسمی مهریه توسط زوجه است که می تواند از طریق دادگاه یا اداره ثبت انجام شود. اعسار، درخواست زوج برای اثبات عدم توانایی مالی جهت پرداخت یکجای مهریه و تقاضای تقسیط آن است. این دو مفهوم حقوقی برای زوجین درگیر بسیار حیاتی هستند.

مهریه، به عنوان یک حق مالی شرعی و قانونی برای زن، در زمان عقد نکاح تعیین می شود و از همان لحظه به ملکیت او درمی آید. این حق، پشتوانه ای مهم برای زوجه در طول زندگی مشترک و پس از آن محسوب می شود. شناخت دقیق فرآیندهای حقوقی مرتبط با مهریه، از جمله نحوه به اجرا گذاشتن آن توسط زن و راهکارهای قانونی موجود برای مرد در صورت عدم توانایی پرداخت، برای هر دو طرف دعوا ضروری است.

این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی، به بررسی ابعاد مختلف اجراییه مهریه و دعوای اعسار از پرداخت آن می پردازد. با مطالعه این محتوا، مخاطبان می توانند با مراحل قانونی، شرایط، مدارک لازم، زمان بندی ها و پیامدهای هر دو فرآیند به طور کامل آشنا شده و با دیدی بازتر، تصمیمات حقوقی آگاهانه تری اتخاذ کنند.

بخش اول: اجراییه مهریه – مراحل و پیامدها

۱.۱. اجراییه مهریه چیست و چرا صادر می شود؟

اجراییه مهریه به معنای به جریان انداختن فرآیند قانونی برای وصول مهریه است که زوجه می تواند آن را از زوج مطالبه کند. مهریه، دینی بر عهده زوج است که با وقوع عقد نکاح، زن مالک آن می شود. زمانی که زوج، مهریه را به صورت داوطلبانه پرداخت نکند یا توانایی و اراده ای برای پرداخت آن نداشته باشد، زوجه می تواند با استفاده از ابزارهای قانونی، حکم پرداخت آن را از مراجع ذی صلاح دریافت و اجرا کند.

اجراییه در واقع یک سند لازم الاجرا محسوب می شود که به طرف ذی نفع (زوجه) اجازه می دهد تا با استفاده از اهرم های قانونی، مانند توقیف اموال یا جلب محکوم علیه (زوج)، طلب خود را وصول نماید. هدف اصلی از صدور اجراییه، تضمین اجرای احکام و تعهدات مالی است تا حقوق قانونی افراد تضییع نشود.

۱.۲. روش های به اجرا گذاشتن مهریه توسط زوجه

زوجه برای مطالبه مهریه خود دو مسیر اصلی پیش رو دارد: اقدام از طریق دادگاه (دادگستری) یا از طریق اداره ثبت اسناد و املاک. انتخاب هر یک از این مسیرها بستگی به شرایط پرونده، سرعت عمل مورد انتظار و ماهیت اموال زوج دارد.

۱.۲.۱. از طریق دادگاه (دادگستری)

این روش، متداول ترین مسیر برای به اجرا گذاشتن مهریه است، به ویژه زمانی که زوج اموال مشخصی ندارد یا زوجه قصد دارد همزمان با مطالبه مهریه، درخواست های حقوقی دیگری مانند طلاق یا نفقه را نیز مطرح کند.

1. مراحل اولیه: ارائه دادخواست مطالبه مهریه: زوجه ابتدا باید با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم و ثبت کند. در این دادخواست، مبلغ مهریه و مستندات مربوط به آن (مانند عقدنامه) ذکر می شود.
2. رسیدگی و صدور حکم: دادگاه خانواده پس از تشکیل جلسه رسیدگی و بررسی مدارک و دفاعیات طرفین، در صورت احراز استحقاق زوجه، حکم به محکومیت زوج به پرداخت مهریه صادر می کند.
3. قطعی شدن حکم و درخواست صدور اجراییه: پس از صدور حکم بدوی، طرفین ۲۰ روز فرصت دارند تا نسبت به آن تجدیدنظرخواهی کنند. در صورت عدم تجدیدنظرخواهی یا تایید حکم در مراجع بالاتر (دادگاه تجدیدنظر)، حکم قطعی می شود. پس از قطعیت حکم، زوجه باید درخواست صدور اجراییه را به دادگاه صادرکننده حکم تقدیم کند.
4. ابلاغ اجراییه به زوج و مهلت های قانونی: پس از صدور اجراییه، این سند به زوج ابلاغ می شود و به او ۱۰ روز مهلت داده می شود تا مهریه را پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت در این مهلت، زوجه می تواند درخواست توقیف اموال زوج یا جلب او را مطرح کند.

۱.۲.۲. از طریق اداره ثبت اسناد و املاک

سند ازدواج یک سند رسمی و لازم الاجرا محسوب می شود. از این رو، زوجه می تواند بدون نیاز به طرح دعوا در دادگاه، مستقیماً به اداره ثبت اسناد و املاک مراجعه و مهریه خود را مطالبه کند. این روش معمولاً سریع تر از مسیر قضایی است.

1. شرایط و مزایای این روش: سرعت عمل یکی از مهم ترین مزایای این روش است، زیرا نیاز به طی مراحل طولانی دادرسی نیست. همچنین، هزینه دادرسی در این مسیر کمتر است. از دیگر مزایای آن، امکان توقیف اموال زوج از طریق ثبت است.
2. مراحل: مراجعه به دفتر اسناد رسمی و اداره ثبت: زوجه ابتدا باید با سند ازدواج خود به دفتر ازدواج (دفتر اسناد رسمی که عقد در آن جاری شده) مراجعه کرده و تقاضای صدور اجرائیه ثبتی کند. پس از طی مراحل اداری، اجرائیه به اداره ثبت محل اقامت زوج ارسال می شود.
3. توقیف اموال و ممنوع الخروجی از طریق ثبت: اداره ثبت با ابلاغ اجراییه به زوج، به او مهلت قانونی (معمولاً ۱۰ روز) برای پرداخت مهریه می دهد. در صورت عدم پرداخت، زوجه می تواند از اداره ثبت درخواست توقیف اموال شناسایی شده زوج (مانند حساب بانکی، ملک، خودرو) را نماید. همچنین، امکان درخواست ممنوع الخروجی زوج نیز از طریق اداره ثبت وجود دارد.
4. محدودیت ها و معایب این روش: مهم ترین محدودیت این روش، عدم امکان جلب زوج در مرحله اولیه است. جلب تنها پس از ارجاع پرونده از ثبت به دادگاه (پس از اثبات عدم وجود مال کافی برای توقیف) امکان پذیر می شود. همچنین، اداره ثبت تنها می تواند اموالی را توقیف کند که به نام زوج ثبت شده باشند و امکان تحقیق و تفحص گسترده مانند دادگاه را ندارد.

۱.۳. پیامدهای اجراییه مهریه برای زوج

صدور اجراییه مهریه برای زوج با پیامدهای حقوقی و مالی جدی همراه است که آگاهی از آن ها برای هر مردی که در معرض این وضعیت قرار می گیرد، حیاتی است:

• آثار مالی و حقوقی: اصلی ترین پیامد، الزام به پرداخت مهریه است. این موضوع می تواند منجر به توقیف حساب های بانکی، اموال منقول و غیرمنقول (مانند خودرو، ملک، سهام) و حتی بخشی از حقوق و مستمری زوج شود.
• آغاز مهلت یک ماهه برای طرح دعوای اعسار: طبق ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، پس از ابلاغ اجراییه، زوج یک ماه فرصت دارد تا در صورت عدم توانایی مالی، دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را تقدیم کند. اقدام به موقع در این مهلت، از پیامدهای ناگوار بعدی جلوگیری می کند.
• امکان توقیف اموال و حساب های بانکی: در صورت عدم پرداخت مهریه در مهلت قانونی، زوجه می تواند از مراجع ذی صلاح (دادگاه یا ثبت) درخواست توقیف اموال زوج را نماید. این توقیف تا زمان پرداخت مهریه یا تعیین تکلیف اعسار ادامه خواهد داشت.
• خطر جلب و بازداشت در صورت عدم اقدام به موقع یا عدم پرداخت: اگر زوج در مهلت قانونی یک ماهه دادخواست اعسار ندهد یا پس از رد شدن اعسارش از پرداخت مهریه امتناع کند، زوجه می تواند درخواست حکم جلب او را نماید. این جلب تا زمان پرداخت مهریه، پذیرش اعسار، یا جلب رضایت زوجه ادامه خواهد داشت.

بخش دوم: دعوای اعسار از پرداخت مهریه – راهکاری برای زوج معسر

۲.۱. اعسار از پرداخت مهریه چیست؟

اعسار در اصطلاح حقوقی، به معنای عدم توانایی فرد در پرداخت بدهی های خود به دلیل نداشتن مال کافی یا عدم دسترسی به اموال موجود است. به بیان ساده تر، فرد معسر کسی است که دارایی های او به اندازه ای نیست که بتواند بدهی خود را به صورت یکجا پرداخت کند، به جز آن دسته از اموال که جزء مستثنیات دین محسوب می شوند. هدف اصلی از طرح دعوای اعسار از پرداخت مهریه، قسط بندی مهریه و پرداخت آن به صورت اقساط ماهانه است، یا در موارد نادر، اثبات عدم توانایی کامل برای پرداخت هرگونه مبلغی در حال حاضر.

نکته مهم این است که اعسار با ورشکستگی متفاوت است. ورشکستگی مخصوص تجار (شخص حقیقی یا حقوقی که شغل عادی او امور تجارتی است) است و زمانی رخ می دهد که تاجر توانایی پرداخت دیون خود را از دست بدهد. در مقابل، اعسار مربوط به افراد غیرتاجر است. تاجری که از پرداخت دیون خود عاجز است، باید دعوای ورشکستگی را مطرح کند و دعوای اعسار از او پذیرفته نمی شود.

اعسار، راهکاری قانونی برای زوج غیرتاجر است که توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارد تا بتواند مهریه را به صورت اقساطی بپردازد و از پیامدهای عدم پرداخت جلوگیری کند.

۲.۲. زمان و مهلت قانونی طرح دادخواست اعسار مهریه

یکی از مهم ترین نکات در مورد دعوای اعسار، رعایت مهلت قانونی آن است. طبق ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، زوج موظف است حداکثر ظرف یک ماه پس از ابلاغ اجراییه مهریه (چه از طریق دادگاه و چه از طریق ثبت)، دادخواست اعسار خود را تقدیم کند. اهمیت این مهلت به دلایل زیر است:

• پیامدهای عدم اقدام در مهلت مقرر: در صورتی که زوج در مهلت یک ماهه دادخواست اعسار خود را تقدیم نکند و مهریه را نیز نپردازد، زوجه می تواند بلافاصله پس از اتمام این مهلت، تقاضای حکم جلب زوج را بنماید. در این صورت، زوج بازداشت خواهد شد.
• آیا امکان طرح دعوا پس از این مهلت وجود دارد؟ بله، حتی پس از اتمام مهلت یک ماهه و حتی پس از جلب، زوج می تواند دادخواست اعسار را تقدیم کند. با این حال، در این شرایط، آزادی زوج از بازداشت منوط به ارائه کفیل یا وثیقه معتبر یا جلب رضایت زوجه خواهد بود. در صورت عدم تامین، او تا زمان رسیدگی به پرونده اعسار و صدور حکم قطعی، در بازداشت می ماند.

۲.۳. شرایط قانونی برای اثبات اعسار از پرداخت مهریه

برای اینکه دادگاه دعوای اعسار زوج را بپذیرد، زوج باید شرایط مشخصی را احراز و اثبات کند:

1. نداشتن اموال کافی (به جز مستثنیات دین): مهم ترین شرط، اثبات این موضوع است که زوج هیچ مال منقول یا غیرمنقولی ندارد که بتواند با فروش آن، تمام یا بخشی از مهریه را به صورت یکجا پرداخت کند. کلیه اموال زوج (به جز مستثنیات دین) باید در دادخواست اعسار ذکر شوند.
2. عدم اشتغال به تجارت: همانطور که پیش تر گفته شد، دعوای اعسار صرفاً برای اشخاص عادی (غیرتاجر) پذیرفته می شود. اگر زوج تاجر باشد، باید دعوای ورشکستگی مطرح کند. تاجر کسی است که شغل عادی خود را معاملات تجارتی قرار داده است.
3. شهادت دو شاهد مرد عادل و مطلع: اثبات اعسار غالباً نیازمند شهادت دو شاهد مرد است که دارای شرایط عدالت (ملتزم به احکام شرعی) باشند و به وضعیت مالی و معیشتی زوج اشراف کافی داشته باشند. این شهود باید به صراحت شهادت دهند که زوج اموال قابل دسترسی برای پرداخت دین خود ندارد و شغل و درآمد او نیز کفاف پرداخت یکجای مهریه را نمی دهد.

۲.۴. مستثنیات دین چیست؟ (کامل و جامع)

مستثنیات دین به اموالی گفته می شود که حتی در صورت محکومیت به پرداخت بدهی، نمی توان آن ها را توقیف یا از فرد سلب کرد، زیرا این اموال برای ادامه حداقل زندگی و تأمین معاش مدیون و افراد تحت تکفل او ضروری هستند. فلسفه وجودی مستثنیات دین، حمایت از کرامت انسانی و جلوگیری از بی خانمان شدن و فقر مطلق فرد مدیون است.

مصادیق رایج و قانونی مستثنیات دین طبق ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی عبارتند از:

• منزل مسکونی: مسکن متعارف و در شأن محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی (در صورتی که عرفاً در شأن وی باشد).
• اثاثیه منزل: اسباب و اثاثیه مورد نیاز برای زندگی ضروری محکوم علیه و خانواده اش.
• غذا و پوشاک: آذوقه موجود به قدر احتیاج محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می شود. پوشاک مورد نیاز و در شأن آن ها.
• ابزار و کتب علمی و وسایل کار: ابزار و وسایل کار، کتب و ابزارهای علمی و تحقیقاتی لازم برای اشتغال به شغل یا حرفه محکوم علیه (مانند خودروی تاکسی برای راننده یا وسایل نجاری برای نجار).
• تلفن همراه و خط تلفن: تلفن همراه و خط ارتباطی مورد نیاز.
• مبالغی که در حساب بانکی زوج موجود است: این مورد می تواند محل بحث باشد. به طور کلی، مبلغی که برای تأمین معاش ضروری روزانه محکوم علیه و افراد تحت تکفلش لازم است، جزء مستثنیات دین محسوب می شود، اما تشخیص آن با دادگاه است.
• حقوق و مزایای شغلی: بخشی از حقوق و مزایای شغلی که برای امرار معاش ضروری است (معمولاً یک سوم یا یک چهارم قابل توقیف است، بقیه جزء مستثنیات است).

نکات مهم در مورد تشخیص مستثنیات دین:

• تشخیص شأن و ضرورت اموال به عهده قاضی است و با توجه به عرف، موقعیت اجتماعی و مالی مدیون صورت می گیرد.
• مستثنیات دین در زمان فوت مدیون به ورثه او منتقل نمی شود و برای وراث نیز محفوظ است.
• اگر ارزش مالی مستثنیات دین بسیار بالاتر از شأن مدیون باشد (مثلاً خانه لوکس و گران قیمت)، ممکن است دادگاه دستور فروش آن را صادر و با مبلغ حاصله، مسکن متعارف تری برای او تهیه کند و مازاد آن را بابت دین برداشت نماید.

۲.۵. مدارک لازم برای دادخواست اعسار از مهریه

برای تقدیم دادخواست اعسار، زوج باید مدارک زیر را تهیه و به دادخواست خود پیوست کند:

• کپی برابر اصل دادنامه محکومیت مهریه یا اجراییه صادره: این مدرک نشان دهنده محکومیت زوج به پرداخت مهریه و صدور اجراییه است.
• صورت جامع کلیه اموال منقول و غیرمنقول زوج: شامل تمام دارایی ها اعم از وجه نقد، حساب های بانکی، املاک، خودرو، سهام، اوراق بهادار و هر مال دیگری که به نام زوج است. این فرم مخصوص در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی قابل تهیه است.
• گواهی ریز گردش حساب بانکی از کلیه بانک ها: مدارکی که نشان دهنده وضعیت مالی و تراکنش های بانکی زوج در یک دوره زمانی مشخص (معمولاً ۶ ماه تا یک سال اخیر) باشد.
• فهرست کلیه نقل و انتقالات مالی و اموال در یک سال گذشته: برای اطمینان از اینکه زوج در یک سال اخیر اقدام به انتقال صوری اموال خود نکرده است. این فرم نیز در دفاتر خدمات قضایی ارائه می شود.
• استشهادیه شهود: برگه ای که حاوی مشخصات کامل دو شاهد مرد عادل و مطلع، نشانی، نحوه آشنایی آن ها با زوج و متن شهادت صریح آن ها مبنی بر عدم تمکن مالی زوج برای پرداخت یکجای مهریه است. شهود باید اذعان کنند که با توجه به معاشرت و اطلاع از وضعیت مالی زوج، او هیچ مال قابل دسترسی جز مستثنیات دین ندارد.
• مدارک شغلی و درآمدی: فیش حقوقی (در صورت شاغل بودن)، گواهی عدم اشتغال از مراجع مربوطه (در صورت بیکاری)، یا هر سند دیگری که میزان درآمد یا عدم درآمد زوج را اثبات کند.

بخش سوم: فرآیند رسیدگی و پیامدهای دعوای اعسار

۳.۱. نحوه تقدیم دادخواست اعسار (گام به گام عملی)

تقدیم دادخواست اعسار از پرداخت مهریه، مراحلی مشخص و قانونی دارد که باید با دقت دنبال شود:

1. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: اولین گام، مراجعه حضوری زوج به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است.
2. تکمیل فرم های مربوطه و ضمیمه کردن مدارک: در این دفاتر، فرم مخصوص دادخواست اعسار، صورت اموال و فهرست نقل و انتقالات مالی در اختیار زوج قرار می گیرد تا تکمیل کند. همچنین، کلیه مدارک لازم که در بخش ۲.۵ به آن ها اشاره شد، باید به دادخواست پیوست شوند.
3. ثبت و ارجاع دادخواست به دادگاه صالح: پس از تکمیل فرم ها و ارائه مدارک، دادخواست در سامانه قضایی ثبت شده و هزینه های مربوطه پرداخت می گردد. سپس، دادخواست به دادگاه صالح ارجاع داده می شود. دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای اعسار، معمولاً همان دادگاهی است که حکم اصلی مهریه را صادر کرده یا دادگاه محل اقامت زوج.

۳.۲. مراحل رسیدگی به دعوای اعسار در دادگاه

پس از تقدیم دادخواست، فرآیند رسیدگی در دادگاه آغاز می شود:

1. تعیین وقت رسیدگی و ابلاغ به طرفین: دادگاه پس از ثبت دادخواست، یک وقت برای جلسه رسیدگی تعیین می کند و این وقت را به هر دو طرف (زوج به عنوان خواهان اعسار و زوجه به عنوان خوانده) ابلاغ می نماید.
2. جلسه رسیدگی، استماع اظهارات، و اخذ شهادت از شهود: در جلسه رسیدگی، قاضی به اظهارات زوج (خواهان اعسار) و زوجه (خوانده) گوش می دهد. زوج باید دلایل خود را مبنی بر عدم توانایی پرداخت مهریه ارائه کند. همچنین، شهودی که استشهادیه آن ها به دادخواست پیوست شده، در دادگاه حاضر شده و شهادت خود را مبنی بر عدم تمکن مالی زوج اعلام می کنند.
3. تحقیقات دادگاه: دادگاه ممکن است علاوه بر شهادت شهود، برای احراز واقعیت و اطمینان از صحت ادعای اعسار، تحقیقاتی را انجام دهد. این تحقیقات می تواند شامل استعلام از نهادهای مختلف مانند اداره ثبت اسناد و املاک (برای کشف اموال)، بانک مرکزی و بانک ها (برای بررسی حساب های بانکی و تراکنش ها)، اداره مالیات، سازمان امور استخدامی (در صورت کارمند بودن زوج) و سایر مراجع مربوطه باشد.

۳.۳. انواع احکام صادره در دعوای اعسار و پیامدهای آن ها

پس از اتمام مراحل رسیدگی، دادگاه یکی از دو حکم زیر را صادر خواهد کرد:

۳.۳.۱. قبول اعسار

اگر دادگاه ادعای اعسار زوج را بپذیرد، حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. این حکم شامل موارد زیر است:

• صدور حکم تقسیط مهریه: دادگاه مبلغی را به عنوان پیش قسط و سپس اقساط ماهانه برای پرداخت مهریه تعیین می کند.
• ملاک های تعیین مبلغ پیش قسط و اقساط: دادگاه در تعیین مبلغ پیش قسط و میزان اقساط ماهانه، عواملی مانند توان مالی زوج (بر اساس درآمد، شغل و هزینه های زندگی)، تعداد افراد تحت تکفل (فرزندان و سایر اعضای خانواده)، وضعیت زوجه و سایر شرایط موجود را در نظر می گیرد تا تصمیمی عادلانه و متناسب با شرایط هر دو طرف اتخاذ شود.
• آثار و تبعات عدم پرداخت اقساط: حتی پس از قسط بندی مهریه، زوج موظف است اقساط را به موقع پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت دو یا سه قسط متوالی (بسته به رأی دادگاه)، زوجه می تواند مجدداً درخواست جلب زوج را بنماید. در این حالت، حکم جلب صادر می شود تا زوج اقساط معوقه را پرداخت یا با زوجه به توافق برسد.

۳.۳.۲. رد اعسار

اگر دادگاه ادعای اعسار زوج را نپذیرد و آن را رد کند، پیامدهای جدی برای زوج در پی خواهد داشت:

• پیامدهای رد اعسار: در صورت رد اعسار، زوج موظف است مهریه را به صورت یکجا پرداخت کند. اگر او از پرداخت مهریه امتناع کند، زوجه می تواند درخواست توقیف اموال باقی مانده زوج و همچنین درخواست جلب او را نماید.
• امکان تجدیدنظرخواهی از حکم رد اعسار: زوج حق دارد ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ حکم رد اعسار، نسبت به آن در دادگاه تجدیدنظر استان اعتراض کند.

۳.۴. تجدیدنظرخواهی از حکم اعسار

حق تجدیدنظرخواهی یکی از اصول اساسی دادرسی است که به طرفین اجازه می دهد تا در صورت عدم رضایت از حکم بدوی، درخواست بازبینی آن را در مرجع بالاتر مطرح کنند.

• حق تجدیدنظرخواهی برای زوجین: هم زوج (در صورت رد اعسارش) و هم زوجه (در صورتی که مبلغ پیش قسط یا اقساط تعیین شده را نامتناسب بداند) می توانند از حکم صادره توسط دادگاه بدوی تجدیدنظرخواهی کنند.
• مهلت ها و مراجع رسیدگی به اعتراض: مهلت تجدیدنظرخواهی برای هر دو طرف، ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ حکم بدوی است. مرجع رسیدگی به تجدیدنظرخواهی، دادگاه تجدیدنظر استان مربوطه خواهد بود.

بخش چهارم: نکات کلیدی، سوالات متداول و اصلاحات قانونی

۴.۱. آیا می توان دعوای اعسار را قبل از صدور حکم مهریه طرح کرد؟

این یک نکته حقوقی مهم است که کمتر به آن پرداخته می شود. اصولاً، دعوای اعسار از پرداخت محکوم به (که مهریه نیز جزء آن است)، پس از قطعی شدن محکومیت و صدور اجراییه قابل طرح است. یعنی تا زمانی که زوج به پرداخت مهریه محکوم نشده و اجراییه صادر نگشته، دعوای اعسار ماهیت پیدا نمی کند و دادگاه به آن رسیدگی نخواهد کرد.

با این حال، یک استثناء وجود دارد: اگر زوج همزمان با ارائه دادخواست طلاق به دادگاه، تقاضای پرداخت مهریه توسط زوجه را داشته باشد و بداند که محکوم خواهد شد، می تواند همزمان با دفاع از خود در برابر مطالبه مهریه، دادخواست اعسار خود را نیز تقدیم کند. در این حالت، دادگاه به هر دو موضوع (مطالبه مهریه و اعسار) به صورت توأمان رسیدگی می کند. اما در حالت عادی، یعنی وقتی فقط زوجه مهریه را مطالبه کرده است، طرح دادخواست اعسار پیش از صدور و ابلاغ اجراییه مهریه، مسموع نیست.

۴.۲. وضعیت جلب (بازداشت) زوج در طول فرآیند رسیدگی به اعسار

جلب زوج یکی از مهم ترین نگرانی ها در پرونده های مهریه است. وضعیت جلب در طول فرآیند رسیدگی به اعسار به شرح زیر است:

• جلب در صورت عدم طرح اعسار در مهلت یک ماهه: اگر زوج ظرف یک ماه پس از ابلاغ اجراییه، دادخواست اعسار را تقدیم نکند، زوجه می تواند درخواست جلب او را نماید و دادگاه نیز حکم جلب را صادر می کند.
• تعلیق جلب با طرح اعسار: اگر زوج در مهلت قانونی یک ماهه دادخواست اعسار را تقدیم کند، حکم جلب علیه او صادر نخواهد شد و روند رسیدگی به اعسار پیش می رود. در واقع، با تقدیم دادخواست اعسار، اجراییه متوقف نمی شود ولی امکان جلب منتفی می گردد تا زمانی که به دعوای اعسار رسیدگی شود.
• جلب در صورت رد اعسار: اگر دادخواست اعسار زوج به موجب حکم قطعی رد شود و او نیز مهریه را پرداخت نکند، زوجه می تواند درخواست جلب او را مجدداً مطرح کند.
• آزادی از جلب: اگر زوج پس از جلب، دادخواست اعسار بدهد، آزادی او منوط به معرفی کفیل یا وثیقه معتبر و به تشخیص دادگاه است.

۴.۳. نقش وکیل و مشاوره حقوقی تخصصی در پرونده های اجراییه و اعسار مهریه

با توجه به پیچیدگی های حقوقی و حساسیت پرونده های مهریه و اعسار، بهره مندی از مشاوره و وکیل متخصص بسیار حائز اهمیت است. نقش وکیل در این فرآیندها شامل موارد زیر است:

• راهنمایی و مشاوره اولیه: ارائه اطلاعات دقیق در مورد حقوق و تکالیف طرفین، بررسی شرایط پرونده و ارائه بهترین استراتژی حقوقی.
• تنظیم دقیق دادخواست ها: نگارش صحیح و کامل دادخواست مطالبه مهریه یا اعسار، پیوست کردن مدارک لازم و رعایت تشریفات قانونی.
• حضور در جلسات دادگاه و دفاع از موکل: ارائه دفاعیات مستدل، طرح ایرادات و اعتراضات قانونی و استفاده از تمامی ابزارهای حقوقی برای حمایت از حقوق موکل.
• پیگیری های اداری و قضایی: انجام کلیه پیگیری های لازم در دفاتر خدمات قضایی، دادگاه ها و اداره ثبت اسناد، از جمله درخواست توقیف اموال، استعلامات لازم و پیگیری اجرای حکم.
• مذاکره و سازش: تلاش برای دستیابی به توافقات منصفانه و سازش بین طرفین، که می تواند به حل و فصل سریع تر و کم هزینه تر پرونده منجر شود.

۴.۴. آخرین تغییرات و اصلاحات قانونی مرتبط با مهریه و اعسار

قوانین مربوط به مهریه و نحوه اجرای آن در طول زمان دستخوش تغییراتی شده اند که آگاهی از آن ها برای طرفین ضروری است:

• سقف حق الثبت مهریه: در گذشته، محاسبه حق الثبت مهریه (هزینه ثبت مهریه در سند ازدواج) بر اساس کل مبلغ مهریه بود که در مهریه های بالا رقم قابل توجهی می شد. در حال حاضر، حق الثبت مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی (یا معادل آن در صورت توافق طرفین) محاسبه می شود و برای مبالغ بیشتر از آن، حق الثبت اضافه ای دریافت نمی گردد. این امر به کاهش هزینه های اولیه ثبت ازدواج کمک می کند.
• توقف جلب با تقدیم اعسار: همانطور که پیش تر اشاره شد، طبق ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، چنانچه محکوم علیه (زوج) ظرف ۳۰ روز پس از ابلاغ اجراییه، ضمن ارائه صورت کلیه اموال خود، دعوای اعسار خویش را اقامه کرده باشد، حبس نمی شود، مگر اینکه دعوای اعسار مسترد یا به موجب حکم قطعی رد شود. این تغییر، فرصت قانونی مهمی برای زوج های معسر فراهم می کند تا پیش از بازداشت، وضعیت مالی خود را روشن سازند.
• ماده ۵۸ آیین نامه اجرایی ماده ۶ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی: این ماده به مستثنیات دین پرداخته و لیست آن را به وضوح مشخص کرده است. این لیست شامل مسکن در حد شأن، اثاث منزل ضروری، ابزار کار، کتب و وسایل علمی، و برخی دیگر از موارد حیاتی است که در بخش ۲.۴ به تفصیل بیان شد.

نتیجه گیری

اجراییه مهریه و دعوای اعسار از پرداخت آن، دو جنبه حیاتی در حقوق خانواده و تعاملات مالی زوجین محسوب می شوند. آشنایی کامل با فرآیندهای قانونی اجراییه مهریه، اعم از پیگیری از طریق دادگاه یا اداره ثبت، به زوجه این امکان را می دهد که در صورت لزوم، حق شرعی و قانونی خود را به موقع مطالبه کند. از سوی دیگر، آگاهی زوج از سازوکار دعوای اعسار و شرایط و مهلت های قانونی آن، راهکاری برای مدیریت بحران مالی و جلوگیری از پیامدهای ناگوار عدم پرداخت یکجای مهریه، نظیر بازداشت، فراهم می آورد. این مقاله تلاش کرد تا با رویکردی جامع و تخصصی، ابهامات موجود در این حوزه را برطرف ساخته و به عنوان یک مرجع قابل اتکا، اطلاعات لازم را برای هر دو طرف دعوا ارائه دهد. اقدام به موقع، ارائه مدارک صحیح و دقیق و در صورت لزوم، بهره مندی از مشاوره حقوقی متخصص، کلید حفظ حقوق و منافع طرفین در این دعاوی است.